FOUCAULT VE PANOPTİKON - GÖZETLEME VE DENETİM MEKANİZMASI

michel foucault'un panoptikon kavramı, gözetleme ve denetim mekanizmalarının nasıl işlediğini anlamamıza yardımcı olan önemli bir teorik çerçevedir. foucault'a göre, panoptikon bir hapishane veya benzeri kurumda kullanılan bir mimari yapıdır. bu yapıda, merkezde yüksek bir kule bulunur ve bu kule etrafında hücreler yer alır. kuledeki gözetleme noktasından her hücreyi aynı anda görmek mümkündür ancak hücrelerdeki insanlar kuleden dışarıya bakamazlar.



panoptikon'un en önemli özelliği ise sürekli bir gözetim ve denetim hissiyatını yaratmasıdır. insanlar kendilerini sürekli izlendiğini düşündükleri için davranışlarına daha dikkat ederler ve kurallara uymaya çalışırlar. bu durum, toplumsal disiplin sağlamak için oldukça etkili bir mekanizma olarak görülmektedir.

foucault'a göre, panoptikon sadece hapishanelerde değil tüm toplumsal alanlarda var olan bir mekanizmadır. okullar, hastaneler, fabrikalar gibi kurumlarda da benzer şekilde sürekli izlenme hissiyatının yaratılmasıyla bireylerin davranışları kontrol altına alınabilir. bu sayede toplumun istenilen şekilde yönlendirilmesi ve disiplin altında tutulması sağlanabilir.

ancak foucault'un eleştirdiği nokta ise bu türden denetim mekanizmalarının bireyleri özgürlüklerinden mahrum bırakmasıdır. sürekli izlenme hissiyatının yarattığı psikolojik baskı ile insanların düşünce ve davranışları belirlenmiş normlara uygun olacak şekilde şekillenebilir. böylelikle bireylerin özgür iradeleri sorgulanabilir hale gelir.

foucault'un panoptikon teorisi üzerinden ele aldığı gözetleme ve denetim mekanizmaları konusu günümüzde de geçerliliğini koruyan önemli bir tartışma konusudur. toplumsal alanlardaki bu türden kontrol sistemleri incelenmeli ve eleştirilmelidir ki bireylerin özgürlükleri korunabilsin ve demokratik değerler güçlenebilsin.