UYGARLIĞA DAİR HOŞNUTSUZLUĞUMUZ - SİGMUND FREUD

"bu mükemmel insanlardan birini dostum olarak adlandırma talihine sahibim. dostuma dinin yanılsama olarak ele alındığı ufak bir yazımı yolladım. cevabında din hakkında vardığım sonuçlara tamamen katıldığını, ancak dinin asıl kaynağının hakkını yeterince vermediğim için bana teessüf ettiğini yazdı. bahsettiği kaynak, dostumun kendisinin de hiçbir zaman yokluğunu hissetmediği, bir çok kişi tarafından varlığının onaylandığını düşündüğü ve milyonlarca insanın deneyimlediğini varsaydığı çok özel bir histi. bu his onun 'sonsuzluk' duygusu diye isimlendirmek istediği, sınırsız, sınırlandırılamaz, okyanus gibi bir varlığı hissetmekti. bu duygu tamamen öznel bir gerçekliktir, bir inanç meselesi değildir. hiçbir kişisel varoluş güvencesinin üzerine inşaa edilemez, ama çeşitli kiliseler ve din sistemleri tarafından ele alınmış, belli kanallardan iletilmiş, bilinen ve tüketilen dini enerjinin kaynağı haline gelmiştir. kişi bütün inançları ve yanılsamaları reddetse bile, sırf bu okyanusvari duygu nedeniyle kendisine dindar diyebilir.

yanılsamanın sihrini şiirsel bir dille anlatmış olan dostum benim için az zorluk yaratmadı doğrusu."

gerçekten müthiş bir tasvir, müthiş metaforlar, müthiş bir soru. freud bu kitabın yarısından fazlasını sadece bu soruya cevap verebilmek için harcıyor. ama bence onca çabasına rağmen doyurucu muhalif cevaplar veremiyor. pozisyonu da değişmediği için, en sonunda sorunun çıkış noktasını anlamsız hale getirmekte buluyor çareyi.